Tiến thoái lưỡng nan đi về lận đận
Tình đôi ngập ngừng tiến thoái lưỡng nan
Mây bay khắp xứ chân mờ cõi xa
Vàng phai nhè nhẹ chiều hôm cửa nhà
Tiến thoái lưỡng nan đi về lận đận
Ngày xưa lận đận tiến thoái lưỡng nan 
Mây bay khắp xứ chân mờ cõi xa
Vàng phai nhè nhẹ chiều hôm cửa nhà
Tiến thoái lưỡng nan đi về lận đận
Ngày xưa lận đận không biết về đâu
Về đâu cuối ngõ về đâu cuối trời
Xa xăm tôi ngồi tôi tìm giấc mơ
Xa xăm tôi ngồi tôi tìm lại tôi
Tiến thoái lưỡng nan đi về lận đận
Ngày nay lận đận là…. giọt hư không.
Trịnh Công Sơn
*****************************************
“Tiến thoái lưỡng nan” là một trong những ca khúc ít được biết đến của nhạc sĩ Trịnh Công Sơn, được sáng tác vào những năm cuối đời. Chỉ mới thoáng nghe tựa đề với bốn chữ Hán khó hiểu, khó hát, không thơ, không tình, không chất lãng mạn khiến người nghe nửa tin nửa ngờ đó là đứa con tinh thần của nhạc sĩ họ Trịnh. Nhưng nghe hết bài nhạc, thì vâng, người nghe biết ngay đó là anh, một Trịnh Công Sơn phân vân khó định, cả đời trăn trở trong kiếp người, cả đời u uất tìm cho mình một hướng đi!
Nói chung chung “tiến thoái lưỡng nan” là một tình trạng khó xử, tiến không được mà lùi cũng không xong, là một khoảng thời gian nhất thời, một trạng thái tâm lý rối bời, hoang mang… Nhưng sớm muộn gì rồi tình trạng đó cũng qua đi, người trong cuộc cần phải có một quyết định, một hành động, dù chưa chắc là tốt nhất, để giải quyết vấn đề. Bước chân ra khỏi tình huống “tiến thoái lưỡng nan,” là một tiếng thở phào nhẹ nhõm được trút ra để trở về một đời bình yên không sóng gió. Nhưng tình trạng “tiến thoái lưỡng nan” trong bài hát ở đây thì bất hạnh hơn. Đó là cả một kiếp người phải làm bạn với “tiến thoái lưỡng nan đi về lận đận.” “Ngày xưa lận đận không biết về đâu,” mà ngày nay vẫn không thôi hết “lận đận là… giọt hư không.” Rồi ngày mai và ngày sau ra sao? Người nghe thắc mắc tự hỏi, một ngày mai của tác giả có thôi hết lận đận, hay vẫn xa xăm mù mờ như “mây bay khắp xứ, chân mờ cõi xa,” mà không biết là cõi nào, bay về đâu? Tại Trời bắt người lận đận trong những chuỗi ngày dài không biết “về đâu cuối ngõ, về đâu cuối trời?” Hay tại tác giả tự đày đọa mình lận đận trong cảnh “tình đôi ngập ngừng tiến thoái lưỡng nan?”
Đã mang lấy phận người phức tạp “điều tôi muốn, thì tôi không làm, nhưng điều tôi ghét, thì tôi lại cứ làm” (Rm 7:15), chắc không ít thì nhiều ai cũng đã từng một lần trong đời trải qua tình huống khó xử “tiến thoái lưỡng nan.” Có kinh nghiệm đó mới thương cho tác giả phải sống cả đời với nó, lúc nào cũng ray rứt, trăn trở. Cuộc đời như ảo ngay từ hiện tại, một mái nhà như không thật trong nắng chiều hôm “vàng phai nhè nhẹ.” Quá khứ thì xa xăm, ngày mai không có, hiện tại “là giọt hư không.” Đó là thực hay mơ? Là ảo hay thực? Là tôi sống hay ai sống? Cuộc sống chẳng lẽ bế tắc đến thế sao?
Những tưởng rằng chỉ có Trịnh Công Sơn, người mang nặng thuyết Phật giáo “đời là bể khổ, tình là giây oan,” mới trăn trở trong kiếp người không lối thoát đó. Nhưng sao, dù khác tôn giáo và nhân sinh quan, tôi lại tìm thấy mình trong cái tâm tình khắc khoải mà lâu nay mình chưa nhìn ra. Đó là cảnh “tiến thoái lưỡng nan đi về lận đận” của kẻ muốn sống an phận trong đời sống thiêng liêng, nhưng dường như không ổn!
Sinh ra và lớn lên trong gia đình Công giáo, tôi giữ đạo phiên phiến đủ cho lương tâm khỏi áy náy. Một thánh lễ vội vàng cho ngày Chúa nhật, ba Kinh Yên Chí vào ban đêm, một năm xưng tội một lần. Thế là quá đủ để gọi là người Công giáo. Tôi không dám phạm tội trọng, nhưng cũng không ráng làm điều gì tốt hơn, chẳng muốn cho đi nhiều hơn, và cũng chẳng tha thiết để sống tốt hơn. Làm đủ như thế nhưng sao tôi không ngủ yên được với những lời mời gọi thật nhỏ, thật khẽ, thật sâu từ đâu đó trong sâu thẳm tâm hồn mình. Tiếng gọi lúc thầm thì, lúc mãnh liệt khuấy động sự an phận của tâm hồn, làm tôi thổn thức đứng ngồi không yên. Tiếng mời gọi này đòi hỏi phải có một sự đáp trả mới chịu im tiếng, nhưng tôi lại không đủ can đảm. Không đủ can đảm để có phút giây lắng đọng “xa xăm tôi ngồi tôi tìm lại tôi.” Tiếng gọi oái ăm đó cứ tiếp tục réo gọi! Thế là tôi bịt tai lại để sống!
Giữa cảnh đời bon chen bát nháo, nếu biết gian manh, dối trá, khai gian thuế, lừa đảo… thì cảnh đời tôi có thể khá hơn, gia đình tôi có cuộc sống sung túc hơn. Nhưng khổ nỗi tôi lại không dám! Từ chối những cuộc làm ăn bất chính, những mối tình vụng trộm… tôi lại nghe tiếng cười nhạo từ bạn bè và người thân. Với họ, đó là chuyện thường tình, ai cũng làm, cả xã hội đều làm, sao tôi lại ngập ngừng? Thiên Chúa nhân từ, chẳng lẽ để cả một đám đông người xuống hoả ngục hết sao? Tôi lại bối rối không câu trả lời!
Đáp trả lại tiếng gọi thiêng liêng từ trong lòng thì tôi không đủ can đảm, lùi lại để sống buông thả, gian dối như bạn bè rủ rê thì tôi lại không dám. Tôi chẳng biết mình đã sa chân vào thế “tiến thoái lưỡng nan” từ hồi nào. Như con thuyền xoay vòng vòng giữa dòng nước, không tiến mà cũng chẳng lùi, tôi thấy phận người sao quá long đong khổ sở! Nếu sống khôn ngoan lắc léo theo kiểu người đời, thì tôi đã giàu có và hạnh phúc hơn, dù chỉ là hời hợt chóng qua, và như thế tôi được đời này. Nếu sống thánh thiện, cho đi vì tha nhân tôi sẽ cảm nếm được niềm hạnh phúc thiêng liêng cho dù có sống khổ, sống nghèo, như thế tôi được đời sau. Còn cái kiếp người “đi về lận đận,” dở dở ương ương, nóng chẳng nóng, lạnh chẳng lạnh, chẳng tốt hơn mà cũng chẳng xấu hơn, tôi không biết đời mình rồi sẽ “về đâu cuối ngõ, về đâu cuối trời?” Sau ánh nắng “vàng phai nhè nhẹ” của một đời người, tôi cũng không biết chắc là tôi sẽ được gì và mất gì?
Có lẽ bị dày vò hơn Trịnh Công Sơn vì tôi biết cuộc đời không phải “là giọt hư không.” Cuộc đời có đích để đến, có ngày để trả lẽ, có ngày tôi sẽ phải đối mặt với Tiếng Gọi mà tôi đã bịt tai không nghe! Bài nhạc “Tiến thoái lưỡng nan” của Trịnh Công Sơn bao trùm một bầu khí buồn bã, ảm đảm. Nỗi buồn bất tận của cả đời người sống trong kiếp “tiến thoái lưỡng nan đi về lận đận,” chứ không phải là cái buồn nhất thời của kẻ bị tình phụ, hay cái buồn nên thơ của người tình si. Ca sĩ Thanh Hà đã lột tả hết cái tâm tình não nùng chán chường của bản nhạc, với phần hoà âm của tiếng gõ mõ chầm chậm, đều đều như tiếng tụng kinh nơi cửa Phật, đưa hồn người vào một cảnh bế tắc không lối thoát.
Khi lời nhạc ngấm dần vào tâm, tôi bỗng giật mình tự hỏi chẳng lẽ cuộc đời mình rồi sẽ thê lương như thế sao? Bế tắc đến vậy ư? Tôi là người Công Giáo mà, tôi có Chúa Giêsu mà! Con Một Thiên Chúa đã bỏ trời cao xuống thế làm người để trao ban lại cho tôi sự sống mới, để rao giảng Tin Mừng Nước Chúa cho tôi, nhưng sao tôi vẫn chưa cảm nhận được nỗi mừng vui đó? Tôi phải làm gì để có được niềm vui như Tin Mừng Chúa nói đến? Tôi vẫn chưa hiểu được niềm vui trong ánh mắt của người nữ tu xinh xắn, đang chăm sóc những người cùi nơi miền núi hẻo lánh xa xôi. Chưa thấu đáo được niềm hạnh phúc của các linh mục trẻ đang quên mình phục vụ tha nhân. Chúa Giêsu ơi, con phải làm gì để thoát cảnh “tiến thoái lưỡng nan đi về lận đận” này?
Có lẽ “nghe” không thì chưa đủ, vì tôi đã “nghe” Tin Mừng nhuần nhuyễn từ khi mới lọt lòng mẹ rồi. Nghe hoài nghe mãi mà có thấy hạnh phúc hơn đâu! Có lẽ cái tôi thiếu là “sống!” Thiếu lòng can đảm để “sống” tinh thần Tin Mừng mà tôi chưa từng một lần dám thử. Thiếu những giây phút lắng đọng giữa những tiếng ồn ào của thế gian xô bồ để “xa xăm tôi ngồi tôi tìm lại tôi,” mà người ta gọi là cầu nguyện. Thiếu mạnh dạn để đáp trả lại Tiếng Gọi đang âm ỉ réo gọi trong tâm hồn.
**************************************
Lạy Chúa Giêsu Con Một Thiên Chúa, đôi khi con thấy được an ủi vì con có một Thiên Chúa để kêu cầu dù Thiên Chúa đó còn rất xa lạ với con! Con biết Chúa không đến thế gian để mặc con dãy dụa trong cảnh cả đời “tiến thoái lưỡng nan đi về lận đận.” Xin chỉ cho con biết con phải làm gì? Và khi đã biết, đã nghe ra thì xin cho con đủ can đảm để sống theo tiếng Chúa mời gọi.
Lang Thang Chiều Tím
January 2010